Panorama Lokaal Revisited
“Klopt. Hier liggen kansen.” was de conclusie tijdens het slotevent van prijsvraag Panorama Lokaal in september 2020. De prijsvraag eindigde met een rijke oogst aan plannen, de bekendmaking van de winnaars en een mooie eindpublicatie om de stadsranden toekomstbestendig te maken. En ook met de conclusie dat het echte werk toen pas begon: het traject van winnend ontwerp naar daadwerkelijke uitvoering.
Om deze processen te volgen, organiseerde het College van Rijksadviseurs een traject voor monitoring, intervisie en onderlinge kennisuitwisseling tussen de 7 wijken in de stadsranden, onder leiding van Frank Wassenberg en Wessel van Vliet van Platform 31. Vorige week donderdag 16 juni vond in Utrecht de slotbijeenkomst van dit traject plaats. Tijdens de bijeenkomst waren gemeentes, corporaties, ontwerpbureaus en bewonersorganisaties uit de verschillende wijken vertegenwoordigd. Met Wouter Veldhuis en Josse de Voogd als referenten, gingen de aanwezigen met elkaar in gesprek. Hoe staat het met de implementatie van de plannen, bijna twee jaar later? Waar liepen de coalities tegenaan en wat is de staat van de stadsrand anno 2022?
Van gebiedsvisie tot Living Lab
In alle wijken is op verschillende wijzen verder gewerkt met en aan de inzendingen. Alle winnende ontwerpteams hebben vervolgopdrachten gekregen: in de meeste wijken om een gedeelte uit te werken of juist om uit te zoomen en op een groter of ander gebied de methodiek van hun winnende inzending toe te passen.
In Westervoort is het winnende team betrokken bij de wijkontwikkeling, in Haarlem Schalkwijk werken de ontwerpers in een Living Lab in de Boerhaavewijk verder, en in Emmen Bargeres werd een wijkvisie vastgesteld op basis van de principes uit de winnende Panorama Lokaalinzending. In Julianadorp leidde Panorama Lokaal tot de uitwerking voor een multifunctioneel sport- en cultureel park, in Rotterdam Beverwaard heeft het winnende team de “recepten voor een klimaatbestendige wijk” verder verdiept en in de Westwijk in Vlaardingen wordt gewerkt aan een integrale gebiedsvisie, met input van twee Panorama Lokaal teams.
Het Middenland – de ziel van Nederland
De slotbijeenkomst begon met een duiding van geograaf Josse de Voogd, die context gaf bij de wijken die de deelnemers van binnen en buiten kennen. Hij pleit voor meer trots op deze wijken, waar het grootste gedeelte van de Nederlanders woont. De eenvormige woningvoorraad die ruimte biedt aan een breed palet van mensen. Die niet in de stad wonen, maar ook niet op het platteland. Het ‘middenland’, dat lijdt onder gemiddeld zijn: elke wijk heeft wel kwetsbare stukjes, maar ook ‘gouden randjes’ die zorgen dat er nét geen problematische statistieken ontstaan die leiden tot aandacht en actie vanuit beleidsmakers en overheden. Maar ondertussen zien we steeds meer dat in deze wijken mensen ‘afhaken’. De Voogd schreef hierover in de recent verschenen publicatie ‘Atlas van afgehaakt Nederland’.
We moeten bouwen waar de mensen zijn: en het grootste gedeelte van de mensen woont in ‘Panorama Lokaal-wijken'
Het grootste probleem is een gebrek aan aandacht
Afhaken is het grootste risico voor de projecten die volgen uit Panorama Lokaal, waarin gezocht wordt naar de juiste manieren van interactie met inwoners over de plannen. Maar ook aan de andere kant, op beleidstafels van gemeentes en rijksoverheid, is sprake van een gebrek aan aandacht.
Wouter Veldhuis benadrukt dat we voor grote uitdagingen staan in de bestaande stad en uit zijn zorgen over de beleidstafels waar de aandacht toch telkens weer getrokken wordt naar ‘het nieuwe’: “we moeten van aantallen naar impact, de blik moet op wat we al hebben”. Wat je investeert in deze wijken heeft de grootste impact voor de mensen nu. Het is noodzakelijk om buurtverbetering centraal te stellen en niet toch al beperkte capaciteit en aandacht op nieuwe locaties te richten: zo missen we kansen in de bestaande stad en verliezen overheden mandaat en vertrouwen van de inwoners. “We moeten bouwen waar de mensen zijn: en het grootste gedeelte van de mensen woont in ‘Panorama Lokaal-wijken'. Ze vervullen een sleutelpositie in de grote opgaven die minister Hugo de Jonge zichzelf heeft gesteld: de woningbouwopgave en de verduurzamingsopgave.”
De staat van de stadsrand anno 2022
Buurtverbetering staat bij alle projecten die op de slotdag langskwamen wel degelijk centraal. Ruimtelijk is er vaak nog wel een behoorlijke puzzel te leggen: met mobiliteitsoplossingen, de inrichting en het beheer van de openbare ruimte en de energietransitie. Ook de verbinding met het omliggende landschap is uitdagend, gezien de vaak naar binnen georiënteerde structuur van de wijken uit de jaren ’60, 70 en 80. Op veel van deze plekken speelt maatschappelijk vastgoed een sleutelrol. Er liggen kansen in clustering op één plek, maar dit zorgt er ook voor dat voorzieningen op buurtniveau verdwijnen. Door digitalisering en vergrijzing zal het draagvlak voor lokale voorzieningen verder afnemen.
Blijvende aandacht en zorgvuldig ruimtelijk ontwerp zijn nodig om in de stadsranden kansen te verzilveren. De betrokken gemeentes, corporaties, ontwerpbureaus en bewonersorganisaties van Panorama Lokaal laten rentmeesterschap zien: deze wijken geven we door aan de volgende generatie. Investeringen in deze wijken hebben impact: nu en straks.
Panorama Lokaal
Voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade riep in december 2019 architecten, landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en andere creatieve denkers op nieuwe energie te geven aan de randen van de stad. De prijsvraag Panorama Lokaal betrof zeven ontwerpprijsvragen op zeven locaties. Uitgangspunt was dat de stadsranden kansen bieden om de urgente ruimtelijke en maatschappelijke opgaven van deze tijd aan te pakken. Hier is ruimte voor verdichting, zonder dat het ten koste gaat van groen en woongenot. Door nieuwe woningtypes toe te voegen, kunnen mensen doorgroeien in hun wijk. Betere verbindingen met het buitengebied vergroten de leefbaarheid en de identiteit van de wijk.