Op 3 juli 2025 gaven Noël van Dooren en Thijs van Spaandonk, Rijksadviseurs voor de Fysieke Leefomgeving, de jaarlijkse Vitruvius Lezing op uitnodiging van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. De lezing maakt deel uit van het programma Mooi Nederland en voedt de doorlopende dialoog over ruimtelijke kwaliteit en de kwaliteit van de leefomgeving in Nederland. De bijdragen zijn nu gebundeld in een publicatie, aangevuld met reflecties van vijf meedenkers.
Beeld: Studio Duel
Gedeelde grond – Noël van Dooren
In Gedeelde grond reflecteert Noël van Dooren op de vraag hoe in een tijd van toenemende ruimtedruk, ecologische grenzen en bestuurlijke onzekerheid nog richting kan worden gegeven aan de lange termijn. Centraal staat het begrip grond, in de meervoudige betekenis van ruimte, bodem, bezit en gedeelde basis voor toekomstige generaties. Van Dooren beschrijft het spanningsveld tussen langetermijnverantwoordelijkheid van de overheid en initiatieven die van onderop ontstaan, en benadrukt dat het uitstellen van keuzes zelf ook een keuze is. Hij pleit voor een actieve rol van de overheid en voor een Rijksadviseurschap dat verder gaat dan adviseren alleen: door publieke gronden bewust in te zetten voor maatschappelijke doelen en door als adviseur ook letterlijk ‘naar buiten’ te gaan en deel te nemen aan het veranderingsproces.
Van wie is de toekomst? – Thijs van Spaandonk
Thijs van Spaandonk stelt in Van wie is de toekomst? de vraag centraal wie zeggenschap heeft over de leefomgeving van morgen. Hij verbindt toekomstdenken aan eigenaarschap in het heden en aan erkenning van het verleden. Aan de hand van voorbeelden uit binnen- en buitenland laat hij zien hoe gemeenschappen vaak buitenspel staan bij ruimtelijke besluitvorming, terwijl zij juist de culturele dragers van plekken zijn. Van Spaandonk roept op tot een andere ontwerp- en bestuurspraktijk, waarin gemeenschappen serieus worden genomen als mede-eigenaar van de toekomst en waarin participatie betekent dat professionals zelf onderdeel worden van die gemeenschap.
Meedenkers
Naast de lezingen van de Rijksadviseurs bevat de publicatie bijdragen van Daan de Jong, Jacob Heydorn Gorski, Noa Schouten, Rachel Borovska en Sofie van Brunschot. Zij reflecteren vanuit verschillende invalshoeken op tijd, rechtvaardigheid, activisme, verbeelding en verantwoordelijkheid. De bijdragen bieden een zijwaartse blik op het werk van het College en onderstrepen het belang van het betrekken van jongere generaties en andere stemmen bij het ruimtelijk debat.
Met deze publicatie willen de Rijksadviseurs het gesprek over ruimtelijke kwaliteit en toekomstdenken nadrukkelijk naar buiten brengen en verbreden, als uitnodiging tot verdere dialoog over de keuzes die Nederland de komende jaren te maken heeft.