Rijk als rentmeester: sturen op maatschappelijke meerwaarde

Het Rijk wil zijn eigen vastgoed, objecten en gronden inzetten voor de creatie van maatschappelijke meerwaarde. Maatschappelijke meerwaarde gaat voorbij aan de financiële- of de gebruikerswaarde van een gebouw. Het beschrijft de ruimtelijke en sociale waarde voor de omgeving, die vaak besloten ligt in de lokale context en lastig in geld is uit te drukken. Met dit advies biedt het College van Rijksadviseurs met name aanknopingspunten voor een bredere opvatting van de rol van het Rijksvastgoedbedrijf, maar het advies kan ook inspiratie bieden voor andere Rijksuitvoeringsdiensten als Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer.

Beeld: Tineke Dijkstra
De Groene Loper in Maastricht, een van de projecten die Marinke Steenhuis beschrijft in haar essay 'Rijk als Rentmeester'.

Het College van Rijksadviseurs ziet voor zichzelf een belangrijke taak in het agenderen van juist deze maatschappelijke meerwaarde van rijksvastgoed. Gezien de complexe opgaven waar we voor staan achten wij het noodzakelijk dat maatschappelijke meerwaarde in toekomstige afwegingen rondom investeringen integraal wordt meegewogen. Dat ligt geheel in lijn met de door iedereen onderschreven doelstellingen, maar het vergt wel aanpassingen op beleids- en op uitvoerend niveau: een nieuwe werkwijze waarbij maatschappelijke meerwaarde geen extra vinkje is op een projectlijst, maar een essentieel uitgangspunt vormt.

Advies

Op basis van de essays ‘Het sturen op maatschappelijke meerwaarde bij het Rijksvastgoedbedrijf’ van Brink Groep en ‘Het Rijk als rentmeester’ van Marinke Steenhuis doet het College van Rijksadviseurs onderstaande aanbevelingen:

Beleidsdepartementen kunnen sturen op maatschappelijke meerwaarde door:

  1. Het rijksvastgoed in te zetten voor de realisatie van de vier prioriteiten van de NOVI.
  2. Een afwegingskader met maatschappelijke meerwaarde als randvoorwaarde mee te geven aan de uitvoeringsorganisaties en deze naderhand te evalueren.
  3. Een voorportaal in te richten waarin alle belangen - niet alleen die van eigenaar en gebruiker - worden gewogen.
  4. Het instrument ‘waardentafel’ in te zetten bij het gesprek over maatschappelijke waarde alvorens een besluit tot investeren of afstoot te nemen.
  5. Een centrale kennisplaats die sector-en vakoverstijgend is te organiseren.
  6. Een omgevingsbudget te maken, dat sectoraal overstijgend is.

Het Rijksvastgoedbedrijf kan sturen op maatschappelijke meerwaarde door:

  1. Gedegen vooronderzoek te doen alvorens een behoefte vast te stellen.
  2. In een vroeg stadium de omgeving erbij te betrekken.
  3. Een overstijgend kerndoel te formuleren.
  4. Over grenzen heen te kijken, voorbij de korte termijn, door kritische vragen te stellen en door zo nodig de klant op te voeden.