HNI adviseert over archivering van tuin- en landschapsarchitectuur

Ingrid van Engelshoven, demissionair Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft op 8 juli het adviesrapport ‘Geheugen van het ontworpen landschap, het belang van archivering van tuin- en landschapsarchitectuur’ in ontvangst genomen. Het Nieuwe Instituut was gevraagd te onderzoeken hoe om te gaan met de archieven van tuin- en landschapsarchitectuur. Aanleiding is het ontbreken van een duidelijke bewaarplaats, waardoor dit materiaal moeilijk zijn weg vindt naar culturele instellingen, versnipperd raakt of zelfs verdwijnt.

Minister Van Engelshoven (OCW) neemt het rapport ‘Geheugen van het ontworpen landschap’ in ontvangst
Beeld: ©HNI/Aad Hoogendoorn

Het College van Rijkadviseurs heeft de minister schriftelijk laten weten de aanbevelingen van Het Nieuwe Instituut te onderschrijven. Het schrijft in zijn brief dat de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur internationaal toonaangevend is en inspireert velen. Het is van belang dat dit materiaal bewaard blijft, als erfgoed en als kennis- en inspiratiebron voor het ontworpen landschap. Met het advies ziet het College mooie kansen voor een duurzame en toekomstgerichte omgang met de archieven van tuin- en landschapsarchitectuur. In een brief aan demissionair minister Van Engelshoven onderstreept de Rijksadviseurs een aantal punten uit het advies van het HNI.

Het ontworpen landschap

In een dichtbevolkt, economisch productief land als Nederland, laag gelegen in een dynamische delta, veranderen stad en land voortdurend. Dat proces verloopt soms spontaan, maar vaak wordt verandering gestuurd door ontwerp. Grote delen van Nederland zijn te beschouwen als een ontworpen landschap: van tuin tot polder; van plein tot snelweg; van nieuwbouwwijk tot rivierdijk.

Zoals het ontworpen landschap vanuit een erfgoedperspectief betekenis heeft, geldt dat ook voor de documentatie ervan. Een goede archivering, dus het verzamelen, inventariseren en toegankelijk maken van het materiaal, is essentieel als verantwoording van onze omgang met de leefomgeving. Het is een voorwaarde voor kennisvergaring en innovatie.

Daarnaast is er een historisch belang. Het ontworpen landschap verhaalt over hoe we ons door de tijd tot onze omgeving hebben verhouden en hoe dat onze identiteit mede heeft gevormd. Archieven helpen burgers, opdrachtgevers, ontwerpers en overheden de erfgoedwaarde te herkennen. En er is een praktisch belang: het geheugen van het ontworpen landschap is nodig om nu en straks geïnformeerd te kunnen handelen. Goede archivering helpt recht te doen aan de rijkdom van het huidige ontworpen landschap; deskundigheid vast te houden en burgers bij de aanstaande veranderingen te betrekken.

Aanleiding onderzoek

Het College van Rijksadviseurs vroeg in 2018 in een brief aan minister Van Engelshoven aandacht voor de positie van de archieven van tuin- en landschapsarchitectuur. Het beheer en de ontsluiting is momenteel niet adequaat georganiseerd en veel waardevol materiaal dreigt verloren te gaan. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft Het Nieuwe Instituut vervolgens gevraagd te onderzoeken hoe om te gaan met de archieven van tuin- en landschapsarchitectuur als erfgoedopgave.

Het onderzoek, dat liep van september 2020 tot en met mei 2021, bracht het speelveld in kaart, verkende hoe de verschillende spelers de huidige situatie zien, welke knelpunten zij ervaren, wat de mogelijkheden tot verbetering zijn en wat zij verwachten van een langetermijnperspectief voor de archieven van tuin- en landschapsarchitectuur. Daartoe is een groot aantal gesprekken met betrokkenen gevoerd, en zijn tijdens bijeenkomsten kennis, opinies en verwachtingen rond deze archieven gepeild. Het rapport doet verslag van het onderzoek en vat de belangrijkste conclusies samen in de vorm van een advies aan de minister van OCW.

In het rapport worden zes aanbevelingen gedaan:

  1. Veranker de archivering van tuin- en landschapsarchitectuur in het cultuur- en erfgoedbeleid.
  2. Werk toe naar een netwerk ‘Archieven Tuin- en Landschapsarchitectuur’.
  3. Zorg voor deskundige coördinatie van het netwerk.
  4. Kies een programmatische aanpak.
  5. Start per ommegaande met overzichtelijke en gerichte verbeteringen.
  6. Bevorder een archiefcultuur rond ontworpen landschap bij overheden, vakgemeenschap en betrokken burgers.