Gouden kansen voor het landelijk gebied: zet omgevingskwaliteit centraal
Het (IM)Pactnetwerk Nationale Dialoog Bouwcultuur adviseert de minister voor Natuur en Stikstof om 'goede omgevingskwaliteit’ op te nemen als maatschappelijke doelstelling van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Want een toekomstbestendige ontwikkeling van het landelijk gebied ontstaat niet vanzelf, vanuit een optelsom van doelen voor natuur, klimaat en water als deze doelen niet geworteld zijn in het streven naar een betere kwaliteit van de leefomgeving. Goede omgevingskwaliteit is een publieke waarde en biedt houvast voor een maatschappelijke dialoog. Het is bovendien een verbindend thema op lokaal en regionaal niveau.
De ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit; Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Infrastructuur en Waterstaat stelden aan het (IM)Pactnetwerk Nationale Dialoog Bouwcultuur de vraag “Hoe het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) kan sturen op een transitie van het landelijk gebied, met behoud en waar mogelijk verbetering van omgevingskwaliteit?” De Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, Vereniging Deltametropool en het College van Rijksadviseurs werkten deze vraag vervolgens uit in een advies aan minister van der Wal voor Natuur en Stikstof. Op basis van onderzoek, interviews met experts en de praktijk geeft het advies concrete handvatten, schetst structurerende keuzes voor het NPLG, en laat zien hoe provincies omgevingskwaliteit mee kunnen nemen in gebiedsprocessen.
Integrale benadering omgevingskwaliteit
Antwoord op de gestelde vraag is eensluidend: zet omgevingskwaliteit centraal in het beleid voor het landelijk gebied. Het gaat daarbij niet alleen om hoe het landschap er uit ziet, maar ook over functionaliteit, economie, diversiteit, duurzaamheid, identiteit en ruimtelijke context. En over de manier waarop transities tot stand komen, de governance. Deze integrale benadering van omgevingskwaliteit sluit aan bij recente Europese initiatieven en (ook door de regering ondertekende) verklaringen zoals de Verklaring van Davos over Baukultur.
Omgevingskwaliteit is geen vaststaande grootheid maar vraagt om een dialoog over wát kwaliteit is op een bepaalde plek, nu en in de toekomst. Dat maakt het streven naar goede omgevingskwaliteit een verbindende opgave, die het mogelijk maakt om een aansprekend, gezamenlijk verhaal te ontwikkelen. En het publieke belang daarin voorop te stellen. Waarom is deze transitie de moeite en pijn waard? Hoe zorgen we ervoor dat de omgeving erop vooruit gaat, voor deze generatie en de generaties daarna?
“Doelstelling van het NPLG zou moeten zijn: een toekomstbestendige transitie van het landelijk gebied waarmee de omgevingskwaliteit verbetert en het landelijk gebied wordt versterkt in functioneel, ecologisch, economisch en sociaal-maatschappelijk opzicht, en waarmee wordt voldaan aan de Europese normen voor natuur, water en klimaat.”
Zet ontwerpkracht in
Streven naar goede omgevingskwaliteit is een werkproces. Waarden, belangen en opgaven moeten met elkaar verbonden worden. Het inzetten van ruimtelijk ontwerpen is daarbij essentieel. Een ontwerp prikkelt de verbeeldingskracht en wakkert het verlangen aan naar het onbekende en nieuwe. Het ontwerpend onderzoeken van verschillende scenario’s helpt bij de zoektocht naar een gedeeld perspectief. Het op alle schaalniveaus tijdig en strategisch inzetten van ontwerpkracht – en daarmee ook verbeeldingskracht –is daarom onmisbaar om de ingewikkelde veranderingen mogelijk te maken en de ‘ruimtelijke puzzel’ te leggen. Het is dan ook essentieel om ontwerpkracht in te zetten van prille start tot uitvoering.
Benut kwaliteitsinstrumentarium
Er zijn veel kwaliteitsinstrumenten beschikbaar. Er zijn uitnodigende, stimulerende instrumenten en er zijn dwingende juridische instrumenten die invloed hebben op ofwel de kwaliteitscultuur ofwel het kwaliteitsresultaat. De instrumenten kunnen elkaar versterken, mits ze evenwichtig worden ingezet. Het NPLG moet stimuleren en borgen dat samenhangende kwaliteitsinstrumenten worden ingezet op alle ruimtelijke schaalniveaus en tijdens alle fasen van het transitieproces (programma tot en met uitvoering). Hoe dat ingevuld wordt, is sterk locatie gebonden, er is geen blauwdruk te geven. Het advies geeft voorbeelden en handvatten.
IMPactnetwerk – een informele groep mensen met relevante maatschappelijke posities in ondernemingen, de culturele sector, maatschappelijke organisaties, ruimtelijk ontwerp, die elkaar hebben gevonden in een streven naar goede omgevingskwaliteit
Federatie Ruimtelijke Kwaliteit – vereniging van adviseurs die gemeenten bijstaan op het gebied van ruimtelijke kwaliteit
Vereniging Deltametropool – vereniging van overheden, bedrijven en individuen gericht op een mooie, leefbare, gezonde en groene metropool
College van Rijksadviseurs – adviseert het Rijk over ruimtelijke kwaliteit. Over de urgente thema’s van nu: van transformatie, mobiliteit en de stad, tot de impact van de energietransitie.