Ontwerpend onderzoek Biobased (ver)bouwen in stadsranden
Wat leveren biobased gewassen op voor de boer en voor het landschap? Biobased bouwmaterialen zijn noodzakelijk voor een circulaire economie. Maar kunnen biobased teelten ook bijdragen aan het landschap en kan de boer er ook een boterham mee verdienen? In opdracht van het College van Rijksadviseurs en het ministerie BZK en in samenwerking met de provincie Utrecht hebben de bureaus Natuurverdubbelaars en BOOM Landscape dit vraagstuk uitgewerkt voor studiegebied Groot Haarzuilens, aan de noordwestrand van de stad Utrecht. De resultaten staan in het ontwerpend onderzoek Biobased (ver)bouwen in Groot Haarzuilens.
Ze onderzochten hoe biobased teelten kunnen bijdragen aan het oplossen van de gestapelde problematiek van de stadsrand. Het is een zoektocht naar nieuwe kansen voor het landschap die niet alleen grondstoffen voor biobased bouwmateriaal oplevert, maar daarnaast ook stad en land verbindt, landschappelijke en recreatieve routes van stad naar landschap versterkt en bijdraagt aan klimaatopgaven en een verbeterde biodiversiteit.
Het is nodig dat de opbrengst van de teelt omhoog gaat en dat de boer beloond wordt voor de maatschappelijke (ecosysteem)diensten die hij levert.
Aanbevelingen
Het ontwerpend onderzoek levert concrete aanbevelingen op: “Een transitie naar biobased teelt over een periode van 30 jaar levert maatschappelijke, ecologische en economische waarden voor een regio op. Er zijn dan ook verschillende incentives (juridisch, beleidsmatig etc.) nodig om de teelt van biobased materialen tot een succes te maken.” Hoewel de maatschappelijke waarde voor de teelten doorgaans hoog tot zeer hoog is, is het economisch rendement voor boeren doorgaans nog (veel) te laag om over te stappen op biobased (ver)bouwen. Om de business case te verbeteren is het enerzijds nodig dat de opbrengst van de teelt omhoog gaat en anderzijds dat de boer beloond wordt voor de maatschappelijke (ecosysteem)diensten die hij levert.
Tekenen én rekenen
Met behulp van ontwerpend onderzoek krijgen we inzicht in ‘wat als’ vragen. Ontwerpend onderzoek levert geen plannen op, maar verkent wat er mogelijk is als het landschap wordt ingezet voor de teelt van biobased materialen. In dit onderzoek zijn ‘tekenen en rekenen’ nadrukkelijk gekoppeld. BOOM Landscape heeft de landschappelijke analyse gemaakt en schetst hierbij een wervend perspectief dat verschillende kansen en mogelijkheden voor een biobased productielandschap laat zien. Het rekenwerk is gedaan door Natuurverdubbelaars. Hiervoor gebruikten ze een speciaal voor dit onderzoek ontwikkelde tool, dat zowel de maatschappelijke als economische waarde van een gewas kan berekenen. De tool berekent ook de kosten van niets doen: wat zijn de economische en maatschappelijke kosten bij onveranderd grondgebruik? Er werd gerekend aan het verdienmodel van de boer (de business case) en het maatschappelijk rendement (de value case). Denk aan de winst voor de landschapskwaliteit, CO2-reductie en het tegengaan van verzilting.
En nu?
De concrete aanbevelingen uit het onderzoek worden de komende tijd verder verkend en uitgewerkt. Het ministerie van Binnenlandse Zaken gaat hiermee aan de slag. Hanna Lára Palsdottir, Programmaleider Biobased Bouwen, City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen bij het ministerie vertelt: “Minister De Jonge is heel enthousiast over dit onderzoek en de kansen die biobased teelten bieden in relatie tot de grote opgaven waar we op dit moment voor staan. Biobased productie is een belangrijk speerpunt in het programma Mooi Nederland. We zetten ons ervoor in dat de verdienmodellen voor biobased teelten zich echt kunnen ontwikkelen. Denk aan verwaarding van koolstofopslag in de teelten. We gaan de komende periode werken aan politiek draagvlak en brengen het onder de aandacht bij onze collega’s van het Nationaal programma landelijk gebied. Samen verkennen we het biobased verbouwen als mogelijke strategie en perspectief voor boeren. Ook binnen de City Deal en Building Balance gaan we dit thema verder uitwerken. We zijn voorlopig nog niet klaar.”
Ook voor Engeli Kummeling, adviseur ruimtelijk ontwerp en duurzaamheid bij provincie Utrecht, begint het nu pas echt. “Ik ben heel blij dat dit onderzoek er nu ligt. Mijn advies is dat de uitkomsten en aanbevelingen ter inspiratie worden meegenomen bij gebiedsontwikkelingen en relevante provinciale programma’s. Het onderzoek kan inspiratie bieden aan programma’s voortkomend uit de Omgevingsvisie en opgaven rondom natuur, landbouw en stikstof. Bovendien laat het zien dat we de opgaven integraal moeten oppakken. Het onderzoek biedt ook concrete bouwstenen voor circulaire gebiedsontwikkeling in de provincie Utrecht. Gedeputeerde Huib van Essen (Ruimtelijke Ontwikkeling, Omgevingswet en Energietransitie en Klimaat) is geïnformeerd over de uitkomst van het verkennende onderzoek en ziet aanleiding voor vervolg. De provincie kan circulaire kansen zoals biobased teelten stimuleren en dit samen met regionale en lokale partners uitwerken. Daarmee wordt het verdienmodel van verschillende boeren verrijkt.”
Drie casestudies
Dit onderzoek is onderdeel van een breder traject van in totaal drie casestudies in verschillende provincies. Naast dit studiegebied voor de stadsranden zijn ook onderzoeken verricht naar kansen voor biobased teelten in een veenweidegebied en een akkerbouwgebied op kleigrond. Deze studies verschijnen in de nazomer. Dan zal ook de rekentool als open source beschikbaar komen voor gebruik in andere regio’s.